Dick Bruna – ik ben een grafisch ontwerper

Afgelopen week overleed Dick Bruna, de geestelijk vader van Nijntje, een van de beroemdste konijntjes ter wereld. Maar hij maakte niet alleen kinderboekjes. Hij was in het begin van zijn carrière ook een begenadigd boekomslagontwerper, met name voor de Zwarte Beertjesreeks van uitgeverij A.W. Bruna, het bedrijf van zijn vader.

Zwarte Beertjes

Toen ik in het tweede jaar van de avondopleiding grafisch ontwerpen op de Hogeschool voor de kunsten Arnhem zat (1991), kregen we in de les typografie van Martin Majoor de opdracht om een boekomslagontwerper te interviewen. Bij mijn ouders stond ergens op een slaapkamer een hele serie pockets uit die Zwarte Beertjes-reeks. Hoewel ik ze niet las, waren de omslagen me wel opgevallen. Ze waren bijna allemaal gemaakt door Dick Bruna. Gefascineerd door zijn stijl besloot ik om hem te interviewen en bezocht ik hem op zijn atelier in Utrecht. Het verhaal in het kader is daar een weergave van.

Net cont. 17 B. ontw.e

Van alle interviews werd een boekje samengesteld met de cryptische titel Net cont. 17 B. ontw.e. Iedere student maakte een ontwerp voor een pagina over haar of zijn boekontwerper èn een omslag. Het mooiste omslag zou worden gebruikt voor het daadwerkelijke boekje. Het boekje moest worden opgemaakt op de computer in het toen toonaangevende boekenopmaakpakket Aldus Pagemaker, de voorloper van het huidige Adobe InDesign. Het werd mijn eerste kennismaking met desktoppublishing. Daarvoor stond een aantal Apple Macintosh II/Plus/SE ter beschikking. Het binnenwerk van het boekje werd uiteindelijk gedrukt door Veenman Drukkers in Wageningen. Het omslag met een ontwerp van Marco Gerritsen zeefdrukten we zelf. Mijn pagina heb ik t.b.v. dit artikel nagemaakt.

ik ben een grafisch ontwerper

Dick Bruna is geboren in Utrecht in 1927. In de oorlog tekent hij veel naar de natuur en krijgt les van Rein van Looy, die regelmatig [boek]omslagen maakt voor uitgeverij A.W. Bruna & Zoon. Hij gaat naar het lyceum, maar maakt deze niet af. In 1945 maakt hij zijn eerste boekomslag. In 1946 behaalt hij zijn uitgeversdiploma, maar hij wordt zich steeds meer bewust van zijn ongeschiktheid voor het uitgeversvak en gaat meer boekomslagen maken. In 1951 komt hij in dienst bij A.W. Bruna & Zoon als boekomslagontwerper, in 1952 begint hij met het tekenen en schrijven van zijn eerste prentenboek en maakt sindsdien opdrachten voor velerlei opdrachtgevers.

Fréderic Dard, ‘De man die de dood verkoos’, nr 1017 uit de Zwarte Beertjes-reeks, de thriller-reeks van uitgeverij A.W. Bruna & Zoon, Utrecht, 1956
Omslagontwerp Dick Bruna

Het boek gaat over een persoon die onder een auto komt en sterft. Onduidelijk is of het een ongeval is of zelfmoord. Op het omslag is een verkeerslicht te zien dat op oranje staat, in een grijze achtergrond. Vanwege het feit dat het licht op oranje staat blijft de vraag over zelfmoord of ongeluk open. Door een lijnopname [zwart-witte afbeelding] te maken van een foto van een verkeerslicht ontstaat een korrelig, rafelig beeld, dat in combinatie met het gebruikte grijs een mistige sfeer oproept, wat bijdraagt aan de twijfel over het ongeval. De fel oranje vlekken versterken deze bedrukte sfeer.
Het gebruikte beeld is simpel, maar geeft meteen de sfeer van het boek weer. Tevens is het in zijn eenvoud een opvallend omslag. Dick Bruna zegt hierover, dat hij een omslag beschouwt als een affiche, dat meteen de aandacht moet trekken, vooral in een boekhandel tussen honderden andere boeken.
Evenals het beeld is ook de typografie eenvoudig en lijkt vanzelfsprekend: anders dan op deze manier kan bijna niet. Zoals de meeste omslagen van Dick Bruna is ook dit omslag gezet uit een schreefloze letter. Dick Bruna heeft een voorkeur voor schreefloze letters, zoals de Gill en de Helvetica.Op dit moment gebruikt hij voor zijn kinderboeken de Helvetica halfvet rounded, met afgeronde hoeken, omdat de tekst ten opzichte van het beeld dan beter tot zijn recht komt.
Het blijkt dat het ontwerpen van schreefloze letters moeilijker is dan het ontwerpen met schreef, omdat eventuele oneffenheden in een letter niet verdoezeld kunnen worden. Dit zou tevens kunnen gelden voor het maken van simpele, van alle sier ontdane, beelden zoals Dick Bruna die maakt. De vorm en de plaatsing komen zeer nauw. Ook hier valt niets te verbergen achter versiersels.
Door de combinatie van deze eenvoudige, krachtige beelden met het bijna constante gebruik van schreefloze letters wordt het serieverband versterkt. Vanwege het experimenteren met allerlei technieken zoals knippen, scheuren, tekenen en het bewerken van foto’s en dankzij zijn motto: je voor 100% inzetten voor elke opdracht, is er toch een grote diversiteit ontstaan in de ruim 2000 omslagen voor de Beertjesreeksen.